Ścieżka edukacyjno-przyrodnicza "Na Rakowsku"
Przyroda - jeden z głównych walorów turystycznych Tylicza...
Tylicz posiada bogate walory przyrodnicze, świadczą o tym zróżnicowane gatunki roślin i zwierząt.
Jedną z form ich prezentacji jest ścieżka, która przy pomocy tablic z opisami pokazuje florę i faunę regionu. Równocześnie jest to ciekawa propozycja spaceru czy wycieczki w otoczeniu lasów i pięknych krajobrazów.
Ścieżka edukacyjno przyrodnicza „Na Rakowsku”, ma na celu przybliżenie przyrodniczych okolic Tylicza, sposobów zrównoważonego gospodarowania zasobami przyrody oraz umożliwienie praktycznego włączenia się w ochronę środowiska przyrodniczego.
Lokalizacja ścieżki: Tylicz, ul. Wolności
Program ten jest prowadzony wspólnie przez gminę Krynica-Zdrój oraz Leśny Zakład Doświadczalny w Krynicy.
Ścieżka edukacyjno – przyrodnicza „Na Rakowsku” zaczyna się przy źródełku (obiekt nr 1) położonym ok. 2 km. od Rynku w Tyliczu w kierunku Powroźnika, obok Zakładu Produkcji Wód Mineralnych dawna „Multi Vita”, a dziś "Kropla Beskidu". Przy tym źródełku znajduje się tablica z planem całej ścieżki i miejscami kolejnych obiektów oznaczonych na mapie, oraz w terenie cyframi arabskimi. Wzdłuż ścieżki w miejscach zmiany kierunku przebiegu trasy, rozstawione są tabliczki ze strzałką wskazującą kierunek dalszej drogi.
Położenie ścieżki.
Ścieżka edukacyjna przebiega przez lasy Leśnictwa Tylicz, Leśnego Zakładu Doświadczalnego w Krynicy, który jest jednocześnie jej wykonawcą. Cały teren LZD Krynica leży w obrębie lub otulinie Popradzkiego Parku Krajobrazowego.
Lasy Beskidów charakteryzują się dużą różnorodnością świata roślinnego i zwierzęcego. Występuje tu wiele gatunków chronionych roślin i zwierząt.
Rejon Tylicza położony jest na pograniczu Beskidu Niskiego na wschodzie i Wysokiego na zachodzie. Od południa ograniczony jest europejskim działem wodnym wzdłuż granicy państwowej ze Słowacją.
Beskid Sądecki, Góry Czerchowskie oraz Beskid Niski stykają się ze sobą w Kotlinie Tylickiej w centrum miasteczka, u ujścia Potoku Mochnaczki do Muszynki.
Najliczniej ilościowo i powierzchniowo reprezentowanym zbiorowiskiem leśnym są żyzne buczyny zaliczane do zespołu Dentario glandulosae – Fagetum Zbiorowiska leśne zajmują ok. 60% powierzchni; z uwagi na żyzność siedliska mają bardzo zróżnicowany skład gatunkowy.
W ślad za bogactwem świata roślinnego idzie także różnorodność świata zwierząt. Pospolicie występują tu ssaki: jeleń europejski (Cervus elaphus), sarna (Cpreolus capreolus), dzik (Sus strofa), lis (Vulpes vulpes), wiewiórka(Sciurus vulgaris), kuna leśna i domowa (Martes martes i M. foina) i inne. Z rzadkich ssaków można tutaj spotkaćzachodzącego ze Słowacji niedźwiedzia brunatnego (Ursus arctos), osiadłego wilka (Canis lapus) i rysia (Lynx lynx), bardzo rzadkiego żbika (Felis silvestris), ostatnio także po przeprowadzonej przez leśników Leśnego Zakładu Doświadczalnego, udanej reintrodukcji – bobra (Castor fiber).
Żyją tutaj prawie wszystkie gatunki rodzimych ptaków. Gniazdują tu bardzo rzadkie gatunki objęte ochroną ścisłą miejsc gniazdowania (w strefie o promieniu 500m od gniazda obowiązuje zakaz wstępu), takie jak: orzeł przedni (Aquila chrysaetos), orlik krzykliwy (Aquila pomarina), bocian czarny (Ciconia nigra), puchacz (Bubo bubo). Nad strumieniami można spotkać zimorodka (Alcedo atthis), pluszcza (Cinclus cinclus), a w lesie dość pospolitego kuraka – jarząbka (Tetrastes bonasia).
Płazy reprezentowane są przez: kumaka górskieg (Bombina veriegata), salamandrę plamistą(Salamandra salamandra),traszki(Triturus), żaby (Rana).
Żyją tu wszystkie polskie gady oprócz żółwia błotnego, można spotkać nawet węża eskulapę (Elaphe longissima) i gniewosza plamistego (Coronella austriaca). Dość pospolita jest żmija zygzakowata (Vipera berus) niekiedy bez charakterystycznego zygzaka na grzbiecie - w odmianie całkowicie czarnej.
Bardzo ciekawy jest świat owadów reprezentowany przez gatunki rodzime a także obce, zalatujące przez lokalne obniżenia (przełęcz Tylicka) z cieplejszych terenów po południowej stronie Karpat. Przykładem może być bardzo rzadka kózka – nadobnica alpejska (Rosalia alpina).
Tylicz położony jest w gminie uzdrowiskowej Krynica-Zdrój, na pograniczu Beskidu Sądeckiego i Beskidu Niskiego. Miejscowość posiada dobre warunki komunikacyjne. Przez Tylicz przebiega droga asfaltowa : Granica Państwa – Krzyżówka, dalej rozdzielająca się na Nowy Sącz i Grybów. Jest to stary szlak handlowy w kierunku Bardejova i dalej na Węgry. Tylicz posiada połączenie drogami asfaltowymi z Krynicą i Muszyną (przez Powroźnik).
Wody mineralne typu szczawa występujące w rejonie Tylicza były od setek lat znane miejscowej ludności. Dopiero w roku 1836 L.Zejszner w swojej pracy „ O wodach kwaśnych czyli szczawach w Karpatach „ umiejscowił w Tyliczu i opisał kilka źródeł szczaw ( jednym z nich było źródło Zdroju „Głównego”).
Stanowisko nr 1
ŹRÓDŁO (obiekt nr 1)
Źródło ujęte w prymitywną betonową cembrowinę, wypływa tuż po prawej stronie drogi Tylicz – Powroźnik w odległości około 250 m od bramy wjazdowej ZPWM Multi Vita (dziś "Kropli Beskidu") w kierunku Powroźnika. W pobliżu źródła wysięki szczaw oraz ekshalacje dwutlenku węgla. Woda z tego źródła w 1dm3 posiada następujące skłądniki: HCO3- - 283,5mg, SO4-- - 15,0mg, Cl- - 3,6mg, Cl- - 3,6mg, i kationy: Na+ - 5,5mg, Ca++ - 120,0mg, Mg++ - 22,5mg.
Opuszczając źródło wody mineralnej nr 11 ( obiekt nr 1 ) kierujemy się w stronę wsi Powroźnik drogą asfaltową, po ok. 100m skręcamy w prawo i dalej idziemy drogą gruntową ok. 400m mijając Ośrodek Wypoczynkowy Instytutu Zootechniki (po prawej stronie).
Istnieje możliwość zobaczenia mofety CO2, znajdującej się na terenie Osady Turystycznej "Domki w lesie".
Stanowisko nr 2
LAS ŚWIERKOWY (obiekt nr 2)
Znajdujemy się na wysokości 625mnpm. w piętrze roślinnym regla dolnego. Typowym zespołem roślinnym tego piętra jest buczyna karpacka (Dentario glandulosae – Fagetum). W drzewostanach tego zespołu panującymi gatunkami są buk (Fagus) i jodła (Abies), a ponadto w ich skład wchodzi świerk (Picea) oraz jawor (Acer pseudoplatanus) i wiąz górski (Ulmus glabra).
W partiach pierwotnych, niezniszczonych, buczyna karpacka przedstawia się okazale. Buki osiągają tu pokaźne rozmiary, często dorastają do 40m wysokości, a jodła powyżej 50m.
Człowiek bardzo silnie przekształcił lasy piętra regla dolnego, eliminując na przełomie XIX i XIX wieku mało ceniony wówczas buk, na rzecz gatunków iglastych, głównie świerka. Takie pochodzenie ma oglądany drzewostan. Jest to lita świerczyna z niewielką domieszką jodły, osiki, buka.
Świerk posiada płytki system korzeniowy, w zwartych drzewostanach ponadto wysoko osadzoną koronę a pień cienki w stosunku do wysokości drzewa. W warunkach górskich dość częste silne wiatry powodują szkody łamiąc (złomy) i wywracając z korzeniami (wykroty).
Dlatego też przeciwdziałając tym niebezpiecznym zjawiskom w drzewostanach tego typu prowadzimy długoterminową przebudowę zarówno składu gatunkowego jak i struktury wiekowej i wysokościowej.
W tym celu w powstających małych lukach a także w partiach bardziej rozrzedzonego drzewostanu wprowadzamy gatunki odpowiednie do siedliska tj., jodłę i buka poprzez sztuczne sadzenie sadzonek wyhodowanych w szkółkach leśnych (buk i jodła w młodości wymagają ocienienia),z zachowaniem pojawiających się naturalnych odnowień (najczęściej grup świerka). Wysadzone sadzonki są przez kolejne lata pielęgnowane poprzez niszczenie wokół nich chwastów oraz zabezpieczane przed niszczeniem przez zwierzynę leśną.
Poprzez takie postępowanie w perspektywie kilkudziesięciu lat (20-50lat), otrzymujemy młody drzewostan wielogatunkowy bukowo-jodłowy z domieszkami świerka, jesiona, modrzewia, o zróżnicowanym wieku oraz wysokości, stabilny i odporny na choroby.
Idąc dalej ścieżką dochodzimy do źródła wody mineralnej - obiekt nr 3.
Stanowisko nr 3
ŹRÓDŁO WODY MINERALNEJ nr 21(obiekt nr 3)
Źródło T – 21 Źródło szczawy ujęte drewnianą obudową, wypływa na prawym brzegu potoku Syhowny, w odległości około 550 m od drogi Tylicz - Powroźnik. W 1 dm3 wody stwierdzono składniki: ANIONY: HCO3- - 485,7mg, SO4-- - 27,6mg, Cl- - 3,6mg, i KATIONY: Na+ - 5,3mg, Ca++ -120,4mg, Mg++ - 23,8mg.
Po degustacji idziemy dalej lasem świerkowym i obserwujemy opisywane wcześniej zabiegi przebudowy.
Dochodzimy do drogi gruntowej i opuszczając ścieżkę skręcamy w prawo, idziemy drogą gruntową w kierunku niebieskiego szlaku turystycznego. Po lewej stronie mijamy zespół wyciągów narciarskich, dalej idąc drogą biegnącą brzegiem lasu mijamy przepompownię ścieków, przechodzimy przez potok Sychowny i wychodzimy na łąkę.
Stanowisko nr 4
BIOCENOZA ŁĄKI – SUKCESJA WTÓRNA (obiekt nr 4)
Zbiorowisko roślinne, jakim jest łąka śródleśna, ulega ciągłym zmianom poprzez obumieranie, odrastanie bylin, wschodów siewek roślin zielnych i drzew z nasion w formie pojedynczych roślin lub całych płatów. Biocenoza łąki utrzymuje swój charakter dzięki ciągłemu jej użytkowaniu (coroczne koszenie lub spasanie).
Z uwagi na coraz mniej opłacalną produkcję rolną łąki te przestały być koszone i widoczny jest już proces sukcesji wtórnej.
Obserwujemy tutaj istotne zmiany składu gatunkowego zbiorowiska roślinnego poprzez pojawianie się pierwszych gatunków drzewiastych tj. sosny (Pinus silvestris), osiki (Populus tremula), wierzby iwy (Salix caprea), olszy szarej (Alnus incana), oraz krzewiastych jak: jałowiec (Juniperus communis).
W perspektywie kilkudziesięciu lat w miejscu oglądanej łąki będzie rósł zwarty drzewostan.
Opuszczając łąkę kierujemy się drogą gruntową w kierunku niebieskiego szlaku turystycznego. Po lewej stronie za potokiem widzimy drzewostan jodłowy w wieku ok. 100 lat z domieszkami świerka, buka i sosny. Składa się on z kilku warstw, odnowienie jest bardzo zaawansowane – jest przykładem prawidłowego zagospodarowania (przykład zbliżony do klimaksowego).
Po przejściu ok. 500m dochodzimy do szlaku i dalej idziemy niebieskim szlakiem w kierunku wsi Powroźnik. Dochodzimy do obiektu nr 5.
Stanowisko nr 5
PRZEDPLONOWY DRZEWOSTAN SOSNOWY (obiekt nr 5)
Ziemie Beskidu Sądeckiego przed drugą wojną światową były zamieszkałe w przeważającej większości przez ludność narodowości łemkowskiej i żydowskiej. Polacy stanowili mniejszość. Były to tereny całkowicie rolnicze a ludność żyła głównie z uprawy roli oraz hodowli bydła i owiec. Tereny leśne zajmowały ok. 40% powierzchni w stosunku do obszaru lasów obecnie, a lasy często były wykorzystywane do wypasu. Sytuacja zmieniła się diametralnie po drugiej wojnie światowej w momencie, kiedy cała ludność pochodzenia łemkowskiego została przesiedlona z tego terenu na Ziemie Odzyskane (Polska Zachodnia), w ramach akcji „Wisła”, a ludność pochodzenia żydowskiego wyniszczona w czasie wojny.
Zmieniła się także specyfika wykorzystania ziemi. Uprawa roli nie stanowiła już podstawy egzystencji a powstałe po wojnie PGR-y zajęły tylko część gruntów rolniczych. Pozostałe grunty zostały przekazane nadleśnictwom i zalesione.
Grunty przeznaczone na zalesienia odpowiadały żyznością lasom bukowo-jodłowym, jednak ze względu na specyficzne wymagania sadzonek jodły i buka, grunty porolne zalesiono sosną pospolitą (Pinus silvestris), modrzewiem europejskim (Larix europaea), świerkiem pospolitym (Picea bies). Dodatkowo naturalnie obsiały się takie gatunki jak osika (Populus tremula), brzoza brodawkowata (Betula verrucosa), wierzba iwa (Salix Kaprea) a odroślowo olsza szara (Alnus incana). Skład gatunkowy zakładanych drzewostanów nie był dostosowany do siedliska a powstałe drzewostany chorowały.
Po ok.. 20-30 latach przystąpiono do prac związanych z przebudową składu gatunkowego poprzez podsadzenia gatunkami dostosowanymi do siedliska (jodła, buk).
Całkowity okres przebudowy drzewostanu przedplonowego (w tym przypadku sosnowego), do formy wielopiętrowego drzewostanu bukowo-jodłowego trwa ok. 30 do 50 lat.
Opuszczamy miejsce oznaczone numerem 5 i idziemy szlakiem niebieskim w kierunku Powroźnika. Wchodzimy na szczyt wzniesienia „Bradowiec”. Idąc dalej, ok. 200m od szczytu wzniesienia schodzimy ze szlaku niebieskiego skręcając zgodnie z oznakowaniem w lewo, w drogę leśną.
Po przejściu ok. 200m. widzimy górną stację wyciągu narciarskiego. Idziemy dalej skręcając z drogi leśnej w prawo (20m. od brzegu lasu), w wygodną oznakowaną ścieżkę.
Przechodząc ścieżką biegnącą po warstwicy ok. 200m. dochodzimy do punktu widokowego (oznaczenie – punkt widokowy). Rozpościera się tu piękna panorama doliny rzeki Muszynki. Opuszczamy punkt widokowy i skręcamy w na rozwidleniu ścieżek w lewo. Po przejściu ok. 300m. dochodzimy do obiektu nr 6.
Stanowisko nr 6
JODŁOWY DRZEWOSTAN NASIENNY (obiekt nr 6)
Wyróżnia się on dużą wysokością (do50m) i grubością (ponad 100cm pierśnicy), oraz doskonałą jakością i rodzimym pochodzeniem rosnących tu drzew a także ich zaawansowanym wiekiem -ok. 120 lat (najstarsze osobniki ponad 200 lat). Jest to wyłączony drzewostan nasienny.
Drzewostany nasienne służą do trwałego zachowania wartościowych i swoistych dla nich cech rodzimych (miejscowych), ekotypów drzew. Spełniają one rolę bazy nasiennej i mają na celu utrwalenie źródła pozyskania nasion do hodowania nowych pokoleń drzewostanów, odpornych na zmieniające się warunki środowiska, oraz drzewostanów produkujących surowiec drzewny lepszej jakości.
Opuszczamy drzewostan nasienny idąc ścieżką opuszczającą się dosyć stromo w dół. Dochodzimy do skarpy nad rzeką Muszynką i po schodkach schodzimy na rozległą łąkę.
Przy rzece stoi paśnik dla zwierzyny i lizawka – jest to obiekt nr 7.
Stanowisko nr 7
GOSPODARKA ŁOWIECKA - URZĄDZENIA ŁOWIECKIE (obiekt nr 7)
W lasach Beskidów dynamicznie rozwija się populacja jeleniowatych (jeleń i sarna), natomiast ich drapieżcy – niedźwiedź, wilk, ryś, żbik – występują nielicznie.
W przypadku bardzo nielicznej populacji w obserwowanym biotopie leśnym naturalnych wrogów jeleniowatych i dzików, dochodzi do nadmiernego ich zagęszczenia. Prowadzi to do występowania dużych szkód w uprawach leśnych, a w skrajnych przypadkach do całkowitego zahamowania procesu odnawiania się lasu. Ponadto w przegęszczonej populacji dochodzi do osłabienia osobników, zachwiania struktury płciowej i wiekowej. Człowiek próbując zastąpić drapieżnika, przyjmuje na siebie rolę regulatora liczebności dzikich ssaków kopytnych w lesie, poprzez prowadzenie gospodarki łowieckiej.
Gospodarka łowiecka opiera się na podstawch naukowych gospodarowania populacjami dzikich zwierząt.
Podczas pozyskania (polowanie), prowadzimy selekcję pozyskując w pierwszej kolejności sztuki chore, stare, w gorszej kondycji fizycznej.
Opuszczając obiekt nr 7 idziemy drogą gruntową wzdłuż rzeki, przechodzimy koło kapliczki przydrożnej i obserwujemy wartki nurt przełomu rzeki Muszynki. W rzece możemy zobaczyć pstrągi oraz drobne strzeble a nad powierzchnią przelatującego pluszcza. Idąc dalej mijamy domek letniskowy i dochodzimy do obiektu nr 8.
Stanowisko nr 8
PRZEŁOM RZEKI MUSZYNKI (obiekt nr 8)
Przełom Muszynki pomiędzy Tyliczem a Powroźnikiem stanowi wielką atrakcję turystyczną w okolicy. Przełom został wypreparowany przez Potok Muszynka w piaskowcach z Piwnicznej. Dzieli Beskid Sądecki ( stoki Szalonego i Bradowa) od Gór Czerchowskich ( masyw Wysokiego Bereścia ). Piaskowce z Piwnicznej tworzą na dnie potoku niewielkie kaskady (zespoły stopni skalnych ) i szypoty ( drobne występy na wychodniach ławic przegradzające koryto rzeki ). Odcinek 200 metrów poniżej mostu oraz 200 metrów powyżej należy do najciekawszego pod tym względem odcinka potoku.
Idąc drogą w górę rzeki Muszynki dochodzimy do biwaku „Kamienny Krąg”. Jest to miejsce, w którym można bezpiecznie zapalić ognisko (specjalnie wyznaczone miejsce pomiędzy kamieniami), skryć się przed deszczem w wiacie, czy też zjeść posiłek przy stole. Znajdujemy się w najwęższym miejscu przełomu Muszynki, na ostrym jej zakręcie. Patrząc w kierunku południowym widzimy strome stoki uroczyska „Cymbałówki” i ścianę skalną po starym kamieniołomie. Jest to obiekt nr 9 (ostatni na tej ścieżce).
Stanowisko nr 9
KAMIENIOŁOM (obiekt nr 9)
Jak już wspomniano na wstępie, okolice Tylicza leżą we wschodniej części płaszczowiny magurskiej, około 40 km na południe od brzegu nasunięcia na swoje przedpole, oraz około 15 km na północ od Pienińskiego Pasa Skałkowego.
Przykład typowego profilu piaskowców z Piwnicznej możemy obserwować na terenie starego kamieniołomu. Eksploatacja piaskowców została zaniechana w latach sześćdziesiątych. Z tego względu, kamieniołom częściowo porasta roślinność. Niemniej jednak możemy tu prześledzić typowy profil tych utworów.
Obserwacja profilu starego kamieniołomu kończy naszą ścieżkę. Można z tego miejsca odjechać drogą w kierunku Powroźnika (ok. 3km), lub Tylicza (w górę rzeki ok. 3km).
Utrzymaniem porządku na trasie ścieżki zajmują się dzieci ze Szkoły Podstawowej w Tyliczu, w ramach Koła LOP.
W imieniu gospodarzy – Leśnego Zakładu Doświadczalnego w Krynicy oraz autorów w osobach: mgr inż. Janusz Cisek, mgr inż. Ewa Urban, mgr inż. Krzysztof Urban; dziękujemy za spędzony czas i zainteresowanie naszą ścieżką. Mamy nadzieję, że odpoczywając w naszej pięknej okolicy poznali Państwo specyficzne cechy beskidzkiej przyrody i niektóre zagadnienia gospodarki leśnej w otulinie Uzdrowiska.
Dla osób bardziej zainteresowanych bogactwem beskidzkiej przyrody, oprócz tego, skrótowego opisu, została wydana obszerniejsza broszura w formie przewodnika. Opisuje ona dokładnie zbiorowiska roślinne, faunę oraz uwarunkowania życia i gospodarowania w górach. Opracowanie to zawiera wiele zdjęć; jest dostosowane do prowadzenia zajęć z dziećmi i młodzieżą, pod kierunkiem nauczyciela.